In het spoor van de Rode Baron in de Somme

De Somme is een landelijk departement in de Franse regio Picardië. Het dankt zijn naam aan de gelijknamige rivier. Een van de zwaarste en bloedigste perioden uit de wereldgeschiedenis heeft er zich afgespeeld in de Eerste Wereldoorlog. Vanaf 1 juli 1916 tot november van hetzelfde jaar werd dit gebied een bloedig slagveld voor zowel geallieerden als Duitsers met meer dan 400.000 doden. Vandaag is de streek een glooiend lappendeken van weiden, velden, bossen en kleine gemeenschappen met overal verspreid monumenten, begraafplaatsen en bezoekerscentra over de Grote Oorlog. De Sommerivier zelf kende weinig oorlogsgeweld, ze was meer de schakel waar Franse en Britse troepen hun kruispunt hadden. De andere rivier daarentegen, de Ancre, die op een bepaalde plaats de Somme bereikt, zat in het middelpunt van vele hevige gevechten.

Als bezoeker kan je best je eigen tempo bepalen en geen al te uitgestippelde route maken. Steeds kom je toch iets tegen dat betrekking heeft op de gevechten van vooral 1916. Je kan je wel laten leiden door het Circuit Du Souvenir, dat je op de grote, bekende plaatsen brengt. Wat literatuur over de gevechtszones meenemen, kan ook geen kwaad.

De oorlog in de lucht stond in die tijd nog in zijn kinderschoenen, de eerste vlucht over het Kanaal van de gebroeders Wright had trouwens maar een goed decennium ervoor plaatsgevonden. De piloten van WOI waren dan ook een apart ras met een eigen cultuur en meestal ook een zekere zin voor fair play. Het materiaal was nog niet zo betrouwbaar en parachutes waren nog niet voorzien. De meesten haalden het einde van de oorlog niet, maar wel de geschiedenis. Een ervan was Manfred von Richthofen. Zijn parcours kan je volgen bij de Somme door middel van vier grote panelen die zijn aangebracht op de vier belangrijkste plaatsen van zijn laatste dagen.

DSC_0005DSC_0025 (1500 x 1000)DSC_0031 (1500 x 1000)

Von Richthofen was een telg van een Pruisische, aristocratische familie, in zijn jeugd geen gewone jongen en wat vrijgevochten. In het begin van de oorlog nam hij dienst als cavalerist bij de Ulanen. Oorlog te paard werd echter vrij vlug afgeschreven in WOI en Manfred deed meer dienst als bode met zijn paard. In 1915 schreef hij eigenhandig een brief om zijn overplaatsing naar de luchtmacht te vragen. “Ik ben niet naar de oorlog gekomen om kaas en eieren op te halen”, was een van zijn motivaties. Niettegenstaande zijn atypisch militaire karakter werd hij aangenomen. Van september tot oktober 1915 vinden we Manfred terug op het Duitse vliegveld van Gistel waar hij vliegt als waarnemer. Zeer vlug begint hij zelf aan een pilotenopleiding en in april 1916 komt hij in contact met Oswald Boelcke, een Duitse Aas, die een der beste luchteenheden leidt: de Jagendstaffe 2 (Jasta 2). Hij wordt zelf zeer vlug een der beste jagers en wanneer Boelcke omkomt, gaat hijzelf een eenheid leiden: Jasta 11. Succes na succes is er voor von Richthofen, hij neemt weinig risico’s, is geen acrobaat, maar wel een steengoede tacticus. Zijn status stijgt en hij begint zijn vliegtuig in rode kleuren te schilderen. Hierdoor krijgt hij bij de geallieerden de bijnaam ‘de Rode Baron’. Wanneer zijn collega-piloten ook hun toestellen beginnen te decoreren is de term Vliegend Circus niet ver meer. In maart 1918 staan reeds 80 overwinningen op zijn teller en vliegt hij bijna uitsluitend met Albatrostoestellen en occasioneel met Fokkerdriedekkers.

De zoektocht naar de Rode Baron begint in Cappy (D1), even ten noorden van de RN tussen Saint-Quentin en Amiens. Hier is het dat hij na een laatste nacht in het kasteel opstijgt vanaf het Duitse vliegveld. Niet zo ver van hier komen we in Vaux-sur-Somme (D233), ten westen van Cappy. Hier niet ver van de oude steenbakkerij stort hij neer na een luchtgevecht. Een Canadese piloot van de RAF, Capt. Roy Brown, wordt eerst beschouwd als de man die von Richthofen neerhaalde, maar later als men de hoek bestudeert van de kogel die de piloot raakte, komt men tot de vaststelling dat von Richthofen is neergehaald door een Australische schutter vanaf de grond. Het vliegtuig is trouwens nog bijna volledig intact. Vele stukken verdwijnen echter als souvenir, sommige staan in Australië in een legermuseum en volgens historicus Jan Van Coillie kan je op E-bay zoveel stukken van het vliegtuig kopen dat je nadien gemakkelijk acht vliegtuigen kan monteren!

Juist boven Amiens is er niet ver van Villers-Bocage, naast de N25 de derde plaats op het burgerlijke kerkhof van Bertangles. Hier werd op 22 april 1918 von Richthofen met volle militaire eer begraven door het derde squadron AFC, een Australische luchteenheid. Buiten het bord bij de ingang is er echter geen plaatsaanwijzing binnen de begraafplaats. Als je de officiële foto’s van de Australiërs bekijkt tijdens de uitvaart kom je echter uit juist links naast de ingangspoort. Op de begraafplaats vind je wel het eenzame CWGC-graf van een piloot van de RAF uit de Eerste Wereldoorlog. Het zou gaan om een Amerikaan uit Hawaï, die voor de Britten vloog. Voor de vierde en laatste connectie met de Rode Baron moeten we meer noordelijk gaan, naar Fricourt (D 147), even ten oosten van Albert. Hier werd op de grote, Duitse Sommebegraafplaats von Richthofen herbegraven juist na de oorlog. Zijn graf is nu echter ingenomen door soldaat Paustian. In 1925 werd op vraag van de familie het lichaam overgebracht naar Duitsland en herbegraven op het Invaliden Friedhof in Berlijn. Hier eindigt zijn verhaal evenwel niet. De Berlijnse begraafplaats bevond zich op de grens tussen Oost en West met de Muur bijna in de onmiddellijke omgeving van het graf. Dit zogenaamde niemandsland werd meermaals onder vuur genomen tijdens ontsnappingen uit Oost-Berlijn en in 1975 besliste de familie tot een laatste overbrenging naar het familiegraf in Wiesbaden.

Een extraatje als aanrader: bij het verlaten van Fricourt is bij mooi weer het Newfoundland Memorial Park, iets ten noorden van Albert, bij het dorp Beaumont-Hamel zeker de moeite om te bezoeken. Het 33 ha groot park is sinds de opening van het bezoekerscentrum geëvolueerd naar een mooi uitgestippelde wandelzone met een uitzichtpunt onder de indrukwekkende kariboe, het nationale embleem van de Newfoundlanders.

DSC_0038 (1500 x 1000)DSC_0039 (1500 x 1000)

Een handige tip: neem een lunchpakket mee. In het gebied zelf is er niet zoveel te vinden om je honger en dorst te stillen!