Het Kwartier pakt uit met een indrukwekkend familie-epos
Het theatergezelschap ‘Het Kwartier’ uit Mechelen brengt met ‘Europese man’ een autobiografisch familie-epos. Schrijver en theatermaker Carl von Winckelmann vertelt zijn eigen familiegeschiedenis vanaf 1787 toen een Duitse over-, over-, overgrootvader hem die naam bezorgde, tot nu. Het is een boeiende vertelling over man zijn, vader worden, zoeken naar je identiteit en verleden, het ontrafelen van je stamboom en het tot leven brengen van nog niet vertelde verhalen, sommigen echt, andere verzonnen.
Het Kwartier is bekend om zijn sterke nieuwe teksten
In 2014 ging het Kwartier van start met een tekst van Freek Mariën: ‘Wachten en andere heldendaden’, waarmee hij de Taalunie Toneelschrijfprijs won. Meteen was de toon gezet voor een nieuw theatergezelschap: uitdagende en onderbouwde voorstellingen brengen met sterke teksten. Het kleine theatergezelschap Het Kwartier bestaat uit de schrijvers en theatermakers Freek Mariën en Carl von Winckelmann. Ruth Mariën staat in voor de zakelijke leiding en dramaturgie bijgestaan door een groep medewerkers die voor de logistieke ondersteuning zorgen.
Een intuïtieve zoektocht naar een andere benadering van identiteit
Carl von Winckelman: “Mijn uitgangspunt voor de voorstelling was de cirkel van verschuivende identiteit. Mijn blanke Duitse over – , over – , overgrootvader vertrekt in 1787 uit Europa als ‘kolonist’ en mijn overgrootvader komt na de Tweede Wereldoorlog terug als ‘bruintje’ en ‘vluchteling’. De blik van de ander verandert zijn identiteit. Ik probeer zo in het stuk mijn persoonlijke biografie als ‘gemengdbloedige’ Indo – Europeaan te linken aan een kroniek van de Europese identiteit. Tijdens het ontstaansproces van de voorstelling, stierf mijn eigen vader en werd ik zelf vader. Die stoelendans van generaties voegde een extra vraag toe: wat krijg je door en wat wil je doorgeven? Die vraag zindert door in onze familieverhalen en de politiek, in onze kleine geschiedenis en onze gezamenlijke toekomst. Ik gebruik elementen uit mijn biografie, maar dit is niet letterlijk mijn eigen verhaal. Het is eerder een uitvergroot ‘wat als’-scenario. Wat als ik mezelf een heldere identiteit zou willen aanmeten en daar diep in zou gaan graven? Ik heb ook bepaalde personages weggelaten of veranderd om de vertelling te verscherpen. De dochter in de tekst is bv. blond en ouder dan mijn eigen dochter. Dat hielp om als maker de grens te bewaken: ik vertel niet mijn leven.”
Het is een balanceren tussen politieke thema’s en het universeel-menselijke
Carl von Winckelman: “De voorstelling belicht dynamieken op micro- en macroniveau, die zowel persoonlijk als en politiek zijn. Centraal staat de vraag: wie ben ik, waar kom ik vandaan en wat wil ik uitdragen naar de toekomst? In het actuele discours rond identiteit lijkt het belangrijk je identiteit hyperaffirmatief te poneren, ‘iets’ of ‘iemand’ te zijn: een Europeaan, een Vlaming, een ‘von Winckelmann’, de vader van, een man,… Ik probeer weg te bewegen van binaire antwoorden. De ‘ik’ in de tekst neemt al zoekend voortdurend tegenstrijdige posities in: vluchteling en kolonist, slachtoffer en dader, cultureel geprivilegieerd en cultureel ondergeschikt. Door de druk van ‘een heldere identiteit’ los te laten, ontstaat er ruimte voor werkelijke ontmoeting. “
Wat is een ‘Europese man’?
Carl von Winckelman: “Indo’s zoals ik houden zich vast aan hun Europese identiteit, maar worden vaak niet als ‘Europeaan’ gezien. Wanneer vinden we dat iemand werkelijk ingeburgerd is in Europa? De tekst schetst zo een geschiedenis van een Europees zelfbeeld. Ze toont de verschuiving van onze westerse identiteit: van koloniale hoeder en vormgever van de wereld naar iets onbestemd, nu. Het standaardbeeld van de witte, rooms-katholieke westerling met een liberaal referentiekader, gaat immers al lang niet meer op. Op zowel persoonlijk als maatschappelijk niveau roept de tekst de vraag op: houden we vast aan onze geschiedenis en traditionele structuren, of staan we open voor verandering, met alle bijhorende emoties? Ikzelf begrijp de veiligheid van het vertrouwde, maar vind het belangrijk echt te kijken naar wat zich hier en nu aandient. Ik probeer speels en flexibel om te gaan met wat we meedragen uit onze geschiedenis.”
Nederlanders en Belgen kijken anders naar mij
Carl Von Winckelman: “Na Nederland ben ik naar België verhuist en merk hier dat de Belgen weinig weten over Nederlands-Indië. De meesten weten niet dat Nederlands-Indië het derde meest bevolkte land ter wereld is en het grootste moslimland ter wereld. Al ons hout komt van daar, er wordt Nederlands gesproken, en toch weet bijna niemand in België er iets van. Dat is een gigantische blinde vlek. Maar voor de voorstelling is dat tegelijk een sterkte: het vergroot de kwetsbaarheid van de ambigue etniciteit van de ‘ik’: “Ze hebben zelfs geen naam voor wat ik ben, dus misschien ben ik hier ook niets. Hoewel het makkelijker zou zijn deze voorstelling in Nederland te maken, is het inhoudelijk oneindig veel belangrijker en juister ze hier te maken.
Racisme duwt me uit het lichaam
Carl: “Sommige mensen zien me als ‘buitenlands’, anderen begrijpen dan weer niet waarom ik me anders voel. Beide reacties zijn irritant en ontkennen wie ik ben. Als iemand roept: “Kijk, daar staat een Chinees!” herken ik me niet zoals ik benoemd word. Racisme duwt me uit mijn lichaam: mijn identiteit lijkt niet van mij. Mensen vragen me al van in de lagere school: “Hoeveel procent Indonesiër ben jij?” Maar dat valt niet eenvoudig te beantwoorden, mijn identiteit is niet binair. Ik ken amper andere Vlaams-Aziatische makers. Dat heeft impact. Het is moeilijker om een zelfbeeld te ontwikkelen of je een professionele toekomst als theatermaker voor te stellen als je niet gespiegeld wordt. Ik ben (voorlopig) bijna de enige die deze tekst kan belichamen. Het representatievraagstuk is voor mij in die zin heel belangrijk. Ik ken amper andere Vlaams-Aziatische makers. Dat heeft impact.”
Een hinkelspel tussen verhalen
Europese man is een hinkelspel tussen verschillende verhalen die soms een beetje verwarrend overkomen. Carl von Winckelmann hinkelt van de Duitse koloniaal die ‘Beheerder van de Bossen wordt naar slachtoffer en dader, cultureel geprivilegieerd en cultureel ondergeschikt, het Jappenkamp, naar Europa komen, geen controle hebben over hoe je wordt gezien, naar gesprekken met zijn dochter. Maar hoe dan ook het is een puike prestatie die doet nadenken en blijft nazinderen.
De volgende optredens:
– di 12 maart om 20u – 30cc/Wagehuys, Leuven
– wo 13 maart om 20u – 30cc/Wagehuys, Leuven
– vr 26 april om 20u – De Studio, Antwerpen
– za 27 april om 20u – De Studio, Antwerpen
Tekst: Miet Waes
Foto’s: Het Kwartier
